Kamulaştırma davası kime açılır? (Derinlemesine bir yolculuk)
Bir kavşakta durduğunuzu düşünün: Bir yanda planlanan yol, diğer yanda yıllardır anılar biriktirdiğiniz ev… “Kamulaştırma davası kime açılır?” sorusu, işte tam bu kavşağın hukuk dilindeki karşılığı. Bu yazıda kökenlerden bugüne, bugünden yarına uzanıp, hem pratiği netleştirecek hem de geleceğe dair cesur sorular soracağız. Hadi, beraber düşünelim.
Kökenler: “Kamulaştırma davası” tek bir dava değildir
“Kamulaştırma davası” derken aslında birkaç farklı hukuki kulvardan söz ediyoruz:
Bedel tespiti ve tescil davası: Kamulaştırmayı yapan idare (belediye, bakanlık, kurum) davacıdır; kamulaştırılan taşınmazın maliki (ve varsa diğer hak sahipleri) davalı olur. Yetkili mahkeme, taşınmazın bulunduğu yer Asliye Hukuk Mahkemesidir. Mahkeme, gerçek bedeli belirler ve taşınmazı idare adına tescil eder. ([konakavukat.com][1])
İptal (idari) davası: Kamulaştırma işleminin hukuka aykırı olduğunu düşünen malik/ilgili kişiler, kararı veren idareye karşı idari yargıda iptal davası açabilir. Karar Cumhurbaşkanlığınca alınmışsa Danıştay, diğer hallerde taşınmazın bulunduğu yer idare mahkemesi yetkilidir. ([Azim HUKUK][2])
Kamulaştırmasız el atma davası: İdare usulüne uygun kamulaştırma yapmadan fiilen veya plan/kısıtlamayla mülkiyet hakkını kullanılamaz hale getirdiyse, malik ilgili idareye karşı tazminat (ve uygun ise tescile ilişkin) talep eder. Uygulamada her iki tür (fiilî ve hukuki) el atma bakımından Asliye Hukuk Mahkemeleri görevli kabul edilir; ancak Anayasa Mahkemesi’nin 30 Nisan 2025 tarihli kararında, “hukuki el atma” davalarını adli yargıya taşıyan kural iptal edilmiştir—iptal dokuz ay sonra (2026 başı gibi) yürürlüğe girecektir. Bu geçiş, görevli yargı kolu tartışmasını yeniden şekillendirebilir. ([Moroğlu Arseven][3])
> Kısacası: Kim davacı/kim davalı olmalı, hangi kulvarda ilerlediğinize bağlıdır. Bedel-tescil davasında idare “alan taraftır”; iptal davasında malik “sorgulayan taraftır”; kamulaştırmasız el atmada ise malik “tazminat isteyen taraftır”.
Bugüne yansıması: Husumeti doğru kapıya yöneltmek
Gerçekte en kritik hata, yanlış tarafa husumet yöneltmektir. Dosyanın sağlam kurulması için:
Kim el attı? Hangi idare fiilen müdahale ettiyse ya da planla kısıtladıysa davanın muhatabı odur. Büyük altyapı projelerinde farklı idareler devrede olabileceğinden, müdahalenin sahibi tespit edilmelidir. (Örn. yol belediyece, enerji hattı başka bir kamu tüzel kişisi tarafından yapılmış olabilir.) ([Ulus][4])
Birden çok malik/hak sahibi varsa, bedel-tescil davasında idare tüm ilgilileri davalı göstermekle yükümlüdür; tebligatlar ayrı ayrı yapılır. ([Kulaçoğlu Hukuk Bürosu][5])
Yetkili mahkeme çoğu senaryoda taşınmazın bulunduğu yer mahkemesidir (asliye hukuk/idare mahkemesi ayrımı, yukarıdaki kulvara göre). ([konakavukat.com][1])
Beklenmedik bir ilişki: Şehir hukuku ≈ versiyon kontrol sistemi
Bir yazılım ekibi düşünün: Her “commit” bir değişiklik önerisidir; kodu ana dala almak için code review gerekir. Kamulaştırma da şehrin “ana dalına” yapılan commit gibidir:
Bedel-tescil davası, “merge” işleminin hukuki denetimidir;
İptal davası, “pull request’i kapatıp” baştan tartışma başlatabilir;
Kamulaştırmasız el atma ise usulsüz “hotfix”tir: Sistem çalışır ama test atlanmıştır; bedel/tazminatla denge aranır.
Bu benzetme, kime dava açılır sorusunu sadece isimlendirme değil, akışın mantığı olarak görmemizi sağlar.
Geleceğe bakış: 3 güçlü dalga
1. Yargı yolunun yeniden çizimi: AYM’nin 30.04.2025 tarihli kararı, “hukuki el atma” dosyalarında görevli yargı tartışmasını yeniden açacak. Tam yürürlük tarihine yaklaştıkça (iptal dokuz ay gecikmeli yürürlüğe girecek), idari/adli yargı ayrımında pratik kılavuzlar ve içtihat trafiği artacak. Strateji: Dosyanın türünü (fiilî mi, hukuki mi?) düzgün teşhis etmek. ([Anayasa Mahkemesi][6])
2. Delilin dijitalleşmesi: Uçuş verisi gibi akan uydu görüntüleri, zaman damgalı fotoğraflar, açık imar verisi; bedel tespitinden el atma ispatına kadar oyunun kurallarını değiştirecek. (Örneğin, el atma tarihini coğrafi veriyle “kilitlemek”.)
3. Şeffaflık ve öngörülebilirlik: Bedel kriterleri (m.10–11 eksenindeki objektif ölçütler) ve tescil akışı daha görünür olduğunda, “kime dava açılır” sorusu otomatik kontrol listesine dönüşecek. ([Avukat Ferhat Kule][7])
Sık sorulanlar (hızlı kılavuz)
“Belediye arsamı almak istiyor, ilk dava kimden gelir?” Uzlaşma olmazsa idare, size karşı bedel tespiti ve tescil davası açar. Siz de işlem yönünden sorun görüyorsanız idari yargıda iptal yoluna gidebilirsiniz. ([konakavukat.com][1])
“Planla yıllardır kullanılamayan taşınmazım var; kime dava?” Şu anki hat baskın uygulamada, (kamulaştırmasız) hukuki el atma nedeniyle idareye karşı Asliye Hukuk’ta tazminat davası açılıyor; fakat AYM’nin 30.04.2025 kararının yürürlüğe girmesiyle bu tablo değişebilir. Gelişmeleri izleyin. ([Moroğlu Arseven][3])
“Devlet fiilen yol açtı; bedelimi alamadım.” Bu tip fiilî el atmada malikin, el atan idareye karşı tazminat/tapuya yönelik taleplerle başvurması esastır; yetkili mahkeme taşınmaz yerindeki Asliye Hukuk’tur. ([Ulus][4])
“Kamulaştırılan yer 5 yıl kullanılmadı; geri alabilir miyim?” 2942 sayılı Kanun m.23’e göre şartları varsa, eski malik/mirasçılar ilgili idareye karşı “geri alma” yoluna gidebilir; süre ve usul kuralları kritik. ([E-Uyar][8])
Son söz: Doğru kapıya doğru dava
Özetlersek:
Bedel tespiti ve tescil → İdare davacı, malik davalı (Asliye Hukuk). ([konakavukat.com][1])
İptal (idari) → Malik/ilgili kişi davacı, idare davalı (İdare mahkemesi/Danıştay). ([Azim HUKUK][2])
Kamulaştırmasız el atma → Malik davacı, müdahale eden idare davalı (güncel uygulamada Asliye Hukuk; AYM kararı sonrası görev tartışması güncellenecek). ([Moroğlu Arseven][3])
Şimdi top sizde: Dosyanız hangi kulvarda? Fiilî mi, hukuki mi? Karşıdaki idare kim? Bu üç soruya net yanıt, davayı doğru kapıya götürür—ve çoğu zaman sonucu belirler.
[1]: https://konakavukat.com/kamulastirma-bedelinin-tespiti-ve-tescil-davasi-surec-sartlar-ve-hukuki-sonuclari/?utm_source=chatgpt.com “Kamulaştırma Bedelinin Tespiti ve Tescil Davası: Süreç, Şartlar ve …”
[2]: https://azimhukuk.com/kamulastirma-kararinin-iptali-dava-sureci-sartlar-2025.html?utm_source=chatgpt.com “Kamulaştırma Kararının İptali | Dava Süreci Şartlar (2025)”
[3]: https://www.morogluarseven.com/tr/news-and-publications/kamulastirmasiz-el-atma-davalarinda-gorevli-mahkemeler-ve-harclara-iliskin-guncel-sorunlar/?utm_source=chatgpt.com “Kamulaştırmasız El Atma Davalarında Görevli Mahkemeler ve Harçlara …”
[4]: https://ulus.av.tr/kamulastirmasiz-el-atma-davasi/?utm_source=chatgpt.com “Kamulaştırmasız El Atma Davası – Ulus”
[5]: https://kulacoglu.av.tr/kamulastirma-bedelinin-tespiti/?utm_source=chatgpt.com “Kamulaştırma Bedelinin Tespiti ve Tescili Davası | Kulaçoğlu Hukuk Bürosu”
[6]: https://www.anayasa.gov.tr/tr/haberler/norm-denetimi-basin-duyurulari/hukuki-el-atma-kapsaminda-tasinmaz-malikleri-tarafindan-mulkiyet-hakkindan-kaynakli-bedele-iliskin-acilacak-davalari-duzenleyen-kurala-iliskin-itiraz-basvurusu-hakkinda-karar/ “Hukuki El Atma Kapsamında Taşınmaz Malikleri Tarafından Mülkiyet Hakkından Kaynaklı Bedele İlişkin Açılacak Davaları Düzenleyen Kurala İlişkin İtiraz Başvurusu Hakkında Karar | Anayasa Mahkemesi”
[7]: https://ferhatkule.av.tr/kamulastirma-bedelinin-tespiti-davasi/?utm_source=chatgpt.com “Kamulaştırma Bedelinin Tespiti Davası | Avukat Ferhat Kule”
[8]: https://app.e-uyar.com/madde/index/0e9cbb05-8d14-44b1-9001-64fe448d46e1?utm_source=chatgpt.com “KAMULAŞTIRMA KANUNU > – Kamulaştırmada Boşaltma, Vazgeçme ve Geri Alma …”